Tự học – một phương pháp học tập cơ bản của sinh viên

Để lựa chọn được phương pháp dạy học vào thực tế có hiệu quả không thể bỏ qua vấn đề tự học của sinh viên. Quá trình dạy học thành công của giáo viên có quan hệ biện chứng với quá trình tự học của sinh viên. Vì vậy, thước đo hiệu quả của phương pháp dạy học là kết quả của tự học. Trong nội dung của bài này tôi muốn trình bày những kiến thức căn bản nhất về vấn đề tự học của sinh viên.

Hiệu quả của quá trình dạy học chính là sự tương tác của tư duy, hành động và lời nói giữa giáo viên và sinh viên.  Nhờ sự trợ giúp của ngôn ngữ mà tư duy được củng cố và phát triển. Giao tiếp bằng lời cho phép người học nhận thức thế giới xung quanh, nhận ra mình trong thế giới đó. Tuy nhiên, phát triển tư duy chỉ với một hệ thống giao tiếp không thôi thì chưa đủ, cần phải có hoạt động tự học của sinh viên. Những nỗ lực của sinh viên là nhằm làm chủ kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo tạo điều kiện cho sự phát triển nhận thức và trí tuệ.

Theo bản chất của lý luận dạy học, tự học của sinh viên bao gồm toàn bộ môi trường học tập được tổ chức bởi giáo viên với mục tiêu hướng đến tự đào tạo cho người học. Tự học là hoạt động học tập diễn ra mà không có sự tham gia trực tiếp của người dạy.

Cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ, lượng thông tin ngày càng gia tăng. Theo tính toán của các chuyên gia trong lĩnh vực xã hội học, thì lượng thông tin tăng gấp đôi cứ sau khoảng 5-6 năm. Bên cạnh đó, chương trình đào tạo tín chỉ được thiết kế theo hướng ngày càng tinh gọn. Số tiết truyền đạt trực tiếp trên lớp giảm còn hai phần ba so với trước đây, trong khi yêu cầu đối với người học ngày càng cao. Do vậy, hơn lúc nào hết, tầm quan trọng của tự học tăng nhanh. Trong điều kiện như vậy thì những gì sinh viên tiếp thu được từ nhà trường sẽ kém phong phú hơn rất nhiều những điều họ tiếp thu được ở gia đình và xã hội. Mặt khác trong cơ chế thị trường hiện nay, nhà trường đóng vai trò sử dụng cung cấp dịch vụ người học, người sử dụng lao động đóng vai trò sử dụng dịch vụ và chính phủ đóng vai trò giám sát, điều chỉnh quan hệ cung cầu. Lúc này nếu chất lượng đào tạo của nhà trường không đảm bảo nếu không đáp ứng yêu cầu đó. Dạy học trong nhà trường không phải là cung cấp một khối lượng tri thức hàn lâm kinh điển mà dạy cho người học phương pháp tiếp cận thông tin, phương pháp tư duy để họ có thể tiếp tục học sau khi rời ghế nhà trường. Dạy hoc Đại hoc thực chất là dạy cách học, cách tự học để học tập suốt đời.

Hiện nay, nước ta cũng như các nước trên thế giới đều quan tâm đến vấn đề tự học không chỉ trong cấc trường Đại học mà ngay cả ở bậc giáo dục phổ thông. Bởi tự học và học suốt đời là một trong những chìa khoá bước vào thế kỷ XXI. Đặc biệt trong quan niệm mới về “học tập suốt đời: Một động lực của xã hội” sẽ giúp con người đáp ứng yêu cầu của một thế giới đang thay đổi nhanh chóng. Điều này thể hiện những đòi hỏi đang ngày càng càng mãnh liệt hơn “Không thể thoả mãn những đòi hỏi đó được, nếu mỗi người không học cách học”.

Học ở Đại học đòi hỏi ở sinh viên phải truyền tải một khối lượng nội dung tri thức nhiều và khó, thời gian dành cho sinh viên tự học, tự nghiên cứu khá dồi dào, hơn nữa hiện nay ở nước ta thực hiện chế độ 1 tuần làm viêc 5 ngày nên thời gian trên giảng đường của sinh viên ít và thời lượng dành cho sinh viên tự học càng nhiều hơn. Quá trình tự học giúp họ từng bước chiếm lĩnh tri thức chung của nhân loại cho riêng mình một cách tự giác, tích cực và độc lập đã trở thành một yếu tố quyết định chất lượng đào tạo. Vì vậy ý nghĩa cuả tự học trong hoạt động dạy học ở đại học càng trở nên quan trọng và nó được thể hiện:

Hoạt động học là nhân tố trung tâm mà hoạt động tự học không thể thiếu để đảm bảo cho sinh viên hoàn thành tốt các nhiệm vụ của quá trình học tập, nên quá trình tự học là một hệ thống.Hoạt động tự học giúp sinh viên thu nhận được kiến thức dưới sự hướng dẫn trực tiếp của giáo viên trở nên vững chắc, sâu sắc, tạo ra cơ sở để vận dụng kiến thức đó vào thực tiễn học tập – Hình thức học tập không theo thời khoá biểu (trong lĩnh vực TDTT vấn đề này càng trở nên cấp thiết).

Tự học không những giúp sinh viên không ngừng nâng cao chất lượng và hiệu quả học tập khi còn ngồi trên ghế nhà trường mà trong tương lai, họ sẽ trở thành người cán bộ khoa học kỹ thuật có năng lực, có thói quen và phương pháp tự học suốt đời.

 Ngoài việc hoàn thành các nhiệm vụ học tập theo chương trình đào tạo, nhờ tự học, sinh viên còn nâng cao trình độ văn hoá chung cho mình để đáp ứng yêu cầu của cuộc sống đặt ra. Ngoài ra nếu tổ chức tốt công tác tự học sẽ giúp cho sinh viên:

- Phát triển tính tự giác, tích cực và tính độc lập nhận thức, khắc phục tính thụ động, ỷ lại vào thầy hoặc người khác.

- Làm quen với cách làm việc độc lập- tiền đề, cơ sở để nâng cao học vấn đáp ứng sự phát triển của khoa học kỹ thuật trong thực tiễn công tác sau này.

- Bồi dưỡng hứng thú học tập, rèn luyện ý chí phấn đấu, đức tính kiên trì, óc phê phán, nâng cao niềm tin và năng lực bản thân.

Hoạt động tự học của sinh viên có thể diễn ra ở mọi lúc mọi nơi. Cứ khi nào sinh viên huy động mọi khả năng nhận thức hiện có của mình, tiến hành các hoạt động tìm tòi, khám phá tự giác, đứng trước mọi hiện tượng của thế giới khách quan là khi đó họ đang tiến hành tự học.

Tự học Đại học là một trong những hình thức tổ chức dạy học cơ bản có tính độc lập cao và mang đậm nét sắc thái cá nhân nhưng có quan hệ chặt chẽ với quá trình dạy học. Nội dung của tự học rất phong phú, bao gồm toàn bộ những công việc học tập do cá nhân và có khi do tập thể sinh viên tiến hành ngoài giờ học chính khoá hoặc do bản thân sinh viên độc lập tiến hành ngay trong giờ chính khoá như: Đọc sách ghi chép theo cách riêng, làm bài tập, tham gia các hoạt động thực tế…

Như vậy cốt lõi của học tự học và khi xem xét đến mối quan hệ giữa dạy và học thì dạy chỉ là ngoại lực, còn tự học là nhân tố quyết định đến bản thân người học – nội lực. Nhưng quá trình dạy cũng có ý nghĩa rất lớn và ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình học. Do vậy, trò là chủ thể, trung tâm, tự mình chiếm lĩnh tri thức, chân lý bằng hành động của mình, tự phát triển bên trong. Thầy là tác nhân, hướng dẫn, tổ chức, đạo diễn cho trò tự học. Người thầy giỏi là người dạy cho trò biết tự học. Người trò giỏi là người biết tự học sáng tạo suốt đời.

      Hình thức của tự học trong hoạt động dạy học ở đại học bao gồm:

+ Tự học trên lớp:

      - Nghe giảng

      - Ghi chép

      - Làm bài tập

+ Tự học ngoài lớp:

      - Đọc sách và tài liệu tham khảo

      - Làm đề cương cho thảo luận nhóm, thảo luận lớp.

      - Thực hiện các bài tập thực hành bộ môn

      - Làm đề cương ôn tập

      - Hoàn thành tiểu luận, luận văn tốt nghiệp.   

Tóm lại vấn đề tự học, tự đào tạo là vô cùng quan trọng được quan tâm nhiều và khuyến khích trong học tập, bởi vì sinh viên chỉ có thể thành công trong học tập, nghiên cứu khoa học và những thành tựu nhất định trong tương lai cũng bằng quá trình tự học. Thời gian học trong trường, trên giảng đường Đại học bao giờ cũng có hạn, trong khi đó sự phát triển tri thức của loài người là không bờ bến. Giải quyết mâu thuẫn này không có con đường nào khác là phải tự học và học suốt đời.

5.   Kết luận

Để đảm bảo chất lượng dạy học phải đảm bảo ba khâu thống nhất với nhau đó là: nội dung chương trình, phương pháp giảng dạy của giáo viên và tự học của sinh viên. Vì vậy, một trong những thiếu xót của giáo viên dạy đại học là khi tìm cách nâng cao chất lượng giảng dạy lại không chú ý nghiên cứu xem sinh viên học như thế nào. Người giáo viên có hai nhiệm vụ chủ yếu gắn chặt với nhau: Một là bồi dưỡng cho sinh viên các phương pháp nắm tri thức phù hợp với mục đích và đặc điểm của môn học, hai là giúp sinh viên nắm được nội dung tri thức phù hợp với yêu cầu của chương trình. Còn sự thành công trong quá trình giảng dạy là sinh viên biết cách tự học.

1.       Chernilevski D. Công nghệ giảng dạy ở bậc đại học. NXB UNITY- 2002.

2.       Khvesenhia N., Sacovich M. Phương pháp giảng dạy các môn học kinh tế. NXB Minsk-2006.